8 Mart tüm dünyada kadın istihdam ve ekonomik eşitlik hareketinin bir parçası olarak kutlanıyor. Peki bu özel günün kökleri nereye dayanıyor? Çoğumuzun kulaktan dolma bildiği hikaye, 8 Mart 1857’de New York’ta bir tekstil fabrikasında ağır çalışma koşullarına baş kaldıran kadın işçilerin, yanarak can vermesi trajedisidir. Rivayete göre greve karşılık iş verenler, işçileri fabrikaya kitler. Bu esnada nasıl oluyorsa bir yangın çıkar, çok kısa sürede binayı kaplar ve mahsur kalan işçiler burada feci şekilde can verirler…
Bazı kaynaklarda, tarihsel sürecin 1909 yılında çıkan Yirmi Binin İsyanı ile başladığından bahsedilir. Yirminci yüzyılın başında, tekstil endüstrisi New York’un en çok işçi istihdam eden sektörüydü. 1908’deki ekonomik krizden sonra ödemeler epey düşmüş, kullanılan malzemelerin ücreti bile işçilerden kesilmeye başlamıştı. Haftalık çalışma saatlerinde gözle görülür bir artış yaşanırken, işçiler ek mesai karşılığı herhangi bir ücret alamamaktaydı. Kadın işçiler yalnızca yönetimde değil, çalışma alanlarında da söz hakkına sahip değillerdi. Ağır koşullara daha fazla dayanamayan işçiler, bu durumla mücadele edebilmek adına örgütlenmeye başlamıştı.
Kötü çalışma koşullarına sahip fabrikalardan biri olan Triangle Tekstil Fabrikası, grev karşıtlığıyla biliniyordu. Ancak fabrikada üst üste yaşanan iki yangın üzerine, işçiler daha fazla dayanamadı ve Eylül 1909’da ilk grevi başlattılar. Polis ve çetelerce müdahale edilen grev, çok sayıda haksız tutuklamayla bastırıldı. Fakat bu yalnızca başlangıçtı.
Kasım 1909’da New York ve civarında %80’i kadından oluşan 20.000 civarı tekstil işçisi arkçı bir grev başlattı. Temel talepleri, taşeronluk uygulamasına son verilmesi; adaletli çalışma saatleri; günlük ücretsiz fazla mesainin 2 saati aşmaması; ücretlerde yapılan malzeme ve elektrik bedeli kesintilerine son verilmesiydi. ABD tarihinin en büyük kadın grevlerinden biri olarak görülen grev, yaklaşık 3 ay sürdü ve Şubat 1910’da sona erdi. İşçilerin çoğu talebi kabul edildi. Grev genel olarak işe yaramıştı. Sadece bir şirket sözleşme imzalamayı reddetti: Triangle Tekstil Fabrikası…
Şartları düzeltmeyi reddeden fabrikada, 25 Mart 1911’de, mesai bitiminde bir yangın çıkar. Sönmemiş sigara izmaritinden çıktığı tahmin edilen yangında; kadın, erkek ve çocuklardan oluşan 146 işçi feci şekilde can verir. Yangında bu kadar çok kayıp verilmesi, fabrika sahiplerinin iş çıkışı hırsızlığa karşı çantaları daha kolay kontrol edebilmeleri için asansör sayısını bire indirmelerine; izinsiz dışarı çıkmalarını önlemek için yangın merdivenlerine açılan kapıları kilitlemelerine bağlanmaktadır. Buna ek olarak itfaiye araçlarının zamanında gelmemesi, atlarla çekiliyor olması ve yangın söndürme araçlarındaki merdivenlerin binanın sadece altıncı katına ulaşabilecek yükseklikte olması da sayılabilir. Son umut kurtulmak üzere atlayanları tutması gereken ağlar da dayanıksız malzemeden yapılmıştır; hiç kimsenin hayatını kurtaramadan ne yazık ki ağlar paramparça olur.
Yangından sonra, binlerce kişinin katıldığı gösteriler, protestolar yapılır. Farklı çevrelerden sosyal gruplar ve kurumlar bir araya gelerek yangının sebeplerini ve sorumlularını bulmak için birlikte hareket edecek gruplar kurulur. Triangle yangını, New York’un o güne dek kaydettiği en büyük trajedilerden biri sayılmaktadır. Daha önce de yangınlar olmuş, fakat alınan önlemlerle büyük felaketler önlenebilmiştir. Yangında ölenler adına, 5 Nisan’da 80.000 bin kişilik bir cenaze yürüyüşü düzenlenir. Kadın Sendikalar Birliği ve Local 25 Sendikası matem yürüyüşünü protestoyla birleştirir. Yüzbinlerce işçi o gün iş bırakarak protesto yürüyüşüne katılır. Triangle yangınıyla beraber, New York’ta bina ve yangın güvenliği konusu da tekrar gündeme gelir.
Dünya Kadınlar Günü’nün kökeni bu olayla da sınırlı kalmıyor. Tarihsel kaynaklarda Uluslararası Kadınlar Gününün başlangıcına yönelik pek çok farklı referans var. Bu çeşitlilik araştırmacı Renée Coté’un da ilgisini çekiyor ve Uluslararası Kadınlar Günü’nün tarihiyle ilgili bir araştırma başlatıyor. Coté, bu araştırmayla Amerikalı sosyalist feministlerin tarihini yeniden keşfetti.
Coté’un araştırması referanslarda başlangıcın 8 Mart 1859 ya da Amerikalı işçi kadınların grevine yönelik olmadığını açığa çıkarır. Bu dönem boyunca taranan kaynakların herhangi birinde, özellikle dönemin gazete ve sosyalist basınında bahsi geçmemektedir. Buna göre, 19. yüzyıl sonundan 1908 yılına kadar olan dönemde grevler ve işçilere yönelik baskılar söz konusudur; fakat bu olayların hiçbiri, kadınlar gününe neden olduğu zannedilen New York’ta kadınların ölmesiyle alakalı değildir. Coté’un bu araştırması, 1857 ya da 1908 yılında görkemli bir grevin olmadığı, ancak Amerikalı kadın işçiler arasında güçlenmek için çok mücadele etmiş görkemli bir feminizmin olduğu sonucunu açığa çıkardı. 8 Mart araştırması, Amerikalı sosyalist kadınların bağımsız var olma mücadelesinin izinden gitti.
İlk “Kadınlar Günü’nün”, Lorine S. Brown’un başkanlığında 3 Mayıs 1908 tarihinde Chicago’da yapıldığını aylık gazete “Sosyalist Kadın” belgeledi. Bu kutlama, “kadın işçilerin davasına adanmış günde kadınların ekonomik ve politik eşitlik taleplerini alkışlayan” 1500 kadının katılımıyla Garrick Tiyatrosunda yapıldı. Bu gün, kadınların sömürülmesini ve ezilmesini kınayan, aynı zamanda ilkesel olarak kadınların oy hakkını savunan kadın işçilere adandı. Kadın erkek eşitliği, kadınların bağımsızlığı ve dolayısıyla kadınların oy hakkı savunuldu.
Coté, Amerikalı sosyalistlerin Şubat ayının son Pazar gününü Kadınlar Günü olarak önerdiğini, ancak buna rağmen başlangıçta farklı tarihlerde kutlandığını buldu. Aralarında grevcilerin de yer aldığı artan sayıda kadın işçi bu güne sadık kaldı, hatta kadınların katılımı artmaya devam etti. Gazeteler kadınların oy hakkını savunan belli başlı örgütlerin 3.000 kadınla toplantı yaptığı Carnegie Salonunda 27 Şubat 1910 tarihinde kutlanan New York’un Uluslararası Kadınlar Günü’nden bahseder. Sosyalist kadınlar tarafından düzenlenen bu toplantıya sosyalist olmayan kadınlar da katıldı.
Coté araştırmasında Yirmi Binin İsyanı’ndan da bahsetmektedir. Grev, Kadınlar Gününden 12 gün önce sona ermiştir. Bu grev, kadınların çalışma ve yaşam koşullarını kınayan ve kitle desteği kazanan bu terzilerin cesaretini gösteren büyük çaplı ilk kadın greviydi. Bu işçilerin çoğu Kadınlar Gününe katıldı ve oy hakkı mücadelesini büyüttüler. 1920 yılına gelindiğinde, ABD’nin bütün eyaletlerini fethettiler.
Kadınlar Günü’nün gelenekleşmesinde önemli rollerden birini oynayan alman sosyalisti Clara Zetkin, Kadın Günü ya da Kadınlar Günü’nün “Amerikalı kız kardeşlerinin izinden giden kadınların yılda bir kutladığı özel bir gün” olmasını önerdi. Ayrıca Zetkin 28 Ağustos 1910 tarihli Alman dergisi Diegleicheit’de yayınlanan bir gazete makalesinde ana temanın kadınların oy hakkı için mücadele olmasını da önerir. 1911 yılında Uluslararası Kadınlar Günü, Alman kadınlar tarafından 19 Mart’ta, İsveçli kadınlar tarafından ise 1 Mayıs’a eş zamanlı olarak; farklı günlerde kutlandı. 1913 yılında Rusya’da Çarlık rejimi altında oy hakkı için ilk Uluslararası Kadın İşçiler Günü yapıldı. Rus kadın işçiler Petrograd’da yapılan mitinge katıldı ve bastırıldılar. 1914 yılında Rusya’da Uluslararası Kadınlar Günü örgütleyicilerin hepsi tutuklandı, günün kutlanması imkânsız hale geldi. 1914 yılında Almanya’da Uluslararası Kadınlar Günü kadınların oy hakkına ithaf edildi. Ve anlayabildiğimiz kadarıyla ilk kez o sene, tarihin uygun olmasından dolayı 8 Mart’ta kutlandı.
Uluslararası Kadınlar Günü olarak 8 Mart’ın kökenlerine işaret eden başka bir ilginç referans da, Rus kadın işçilerin 1917 Rus Devrimine yol açan eylemlere aktif katılımı ile bu tarih arasındaki bağdır. Miladi takvime göre 8 Mart’ta ya da Rus takvimine göre 23 Şubat’ta Rus kadın işçilerin yaptığı politik bir eylem, Rus Devrimine zafer kazandıran devrimci eylemlerin başlamasına zemin hazırlamıştır.
Sosyalist devrimin feminist lideri Alexandra Kolontai, bu olay ve 8 Mart hakkında yazmış ancak yazdıkları tarihten silinmiştir. Kolontai şöyle yazıyordu: “8 Mart 1917’de İşçi Kadınların Günü, tarihte unutulmaz bir gündü. Şubat devrimi yeni başlamıştı.” Devrimin lideri Troçki de Rus Devrimi’nin Tarihi adlı eserinde olaydan bahseder. Kadınların, Uluslararası Kadınlar Gününde açlığa, savaşa ve çarlık rejimine karşı korkusuzca Petrograd sokaklarına çıkarak genel grevi başlattığı metinde açıkça ifade edilir. Troçki şöyle der: “23 Şubat (8 Mart) Uluslararası Kadınlar Günüydü ve toplantılar ve eylemler öngörülüyordu. Ne var ki bu “Kadınlar Gününün” devrimin başlangıcı olacağını hayal etmemiştik. Devrimci eylemler öngörülüyordu ancak bir tarih konmamıştı. Fakat sabah, aksi emredilmesine rağmen, tekstil işçileri birkaç fabrikada iş bıraktı ve greve destek istemek için delegeler gönderdiler… Bu kitlesel greve yol açtı… Herkes sokaklara döküldü.”
Dolayısıyla devrimin, parti liderlerinin muhalefetini yenen halk örgütlenmesinin bir sonucu olarak başladığını görebiliriz. İnisiyatif en fazla sömürülen ve ezilen kadın işçilerden geldi: tekstil işçisi kadınlar. Çoğunluğu kadınlardan oluşan grevcilerin sayısı 9000 civarındaydı. Bu açıklamalardan anlıyoruz ki Kadınlar Günü muzaffer ve kitlesel geçti fakat kurban vermedi.
Renée Coté, 1921 Uluslararası Komünist Kadınlar Konferansına ait “Bulgar bir yoldaş, Rus kadınların inisiyatifinin anısına 8 Mart’ı Uluslararası Kadınlar Günü için resmi bir tarih olarak öneriyor” yazan belgeler buldu.
1922 yılından sonra Uluslararası Kadınlar Günü resmi olarak 8 Mart’ta kutlanmaya başlandı.
Hem sosyalist hareketin hem de dönemin tarihinin resmi kayıtlarında kaybolan bu tarih, yüzyılın başında sosyalist kökenden gelen feminist hareketin ve kadınların tarihinin ve siyasi geçmişinin parçasıdır. 70’lerde bazı Avrupalı feministler, 1857 yılında New York’ta çıkan yangındaki tekstil işçileriyle ilgili somut referans bulamadılar ve bunu efsanevi bir olay kabul ettiler. Fakat Uluslararası Kadınlar Gününü Amerikalı solcu kadınlarla ilişkilendiren çok sayıda gerçek olaydan dolayı, bu varsayım bertaraf edildi.
Daha derine inme çabası ile 8 Mart ve eksik halkalarla ilgili bazı varsayımlar ortaya atılsa da ABD’nin New York kentinde tekstil işçilerinin çalışma ve yaşam koşullarını kınadığı ve de greve gittiği bir gerçektir. Kadın işçilerin örgütlenmesinin bu momenti, daha büyük bir tarihsel ve toplumsal dönüşüm sürecinin parçasıydı. Bu dönüşüm süreci, kadınların, mücadelelerini, elde ettikleri zaferleri ve örgütlenme ihtiyacını temsilen bir Uluslararası Kadınlar Günü ilanını teşvik eden toplumsal ve siyasal ortama katılarak, hakları için, eşitlik ve bağımsızlık için savaşmalarını olanaklı kıldı. Bu yüzden, bu dönemin tarihi olaylarının parçalarını birleştirip bir araya getirmek gereklidir.
O halde, kayıp bellekler arayışını sürdürmek gereklidir, ancak yine de kesin olan şudur: 20. yüzyılın ilk on yılına dek süren büyük toplumsal dönüşümler çağındaki mücadele döngüsünün bütünü, Dünya Kadınlar Günü’nü, kadınların kendi hayatlarını ve toplumu değiştirme mücadelesinde aktif yer almalarının sembolü haline getirdi. Bu nedenle, bizden öncekilerin yaptığı gibi, her yıl kadın inisiyatifini ve zaferlerini kutluyor ve toplumsal cinsiyet eşitliğine inanıyoruz.
Netakiyoruz.com olarak aksesuarlara kişisel bir dışavurum gözüyle bakıyoruz. Bu 8 Mart’ta değerleri için savaşan kadınlara, güçlerini yansıtacak hediyeler verin. Varolma savaşlarını kutlayın, onları takdir edin.
Eşitlikleri savunan herkese selam ve sevgi ile…
Netakiyoruz.com ailesi
SIRMA ZAİMOĞLU / 2019 MART
KAYNAKLAR
1.http://www.milliyet.com.tr/dunya-kadinlar-gunu-neden-kutlanir–pembenar-detay-yasam-2023994/
2.https://petrol-is.org.tr/kadindergisi/triangle.htm
3.http://www.muhalefet.org/haber-uluslararasi-kadinlar-gunu-kayip-bir-bellegin-pesinde-sof-–-sempreviva-organizacão-feminista-14-5339.aspx
WhatsApp